Þrekvirki verið unnið í uppbyggingu á síðustu árum

Almenn fræðsla Viðtal

„Þetta er búið að vera mjög skemmtilegt. Ég byrjaði í febrúar og hef farið hringinn í kringum landið með stjórnendum Lyfju og heimsótt öll apótekin í keðjunni, hitt starfsfólkið og tekið vinnufundi á Akureyri, Egilsstöðum og í Reykjavík. Á þessum fundum höfum við kortlagt vegferð viðskiptavinanna til að finna tækifærin, og fram hefur komið ótrúlega mikið af spennandi hugmyndum sem við erum byrjuð að þróa. Við erum sammála um að þróa apótekin áfram með hliðsjón af því að heilbrigði er orðið lífsstíll, og leggja áfram áherslu á lágt verð um allt land. Einnig viljum við áfram bætt aðgengi að vörum okkar og þjónustu,“ segir Sigríður Margrét spurð að því hvernig fyrstu mánuðirnir í starfinu hafi verið. Strax eftir að hún hóf störf var skipulag fyrirtækisins endurskoðað og endurspeglar það nú að sögn Sigríðar þær fjórar stoðir sem rekstur Lyfju hvílir á; vörur, þjónustu, markaðsmál og tækni og gögn.

Var áður hjá Já og Skjá einum

Sigríður Margrét kom til Lyfju frá Já, þar sem hún hafði haldið um stjórnartauma og stýrt uppbyggingu frá árinu 2005. Áður starfaði hún m.a. hjá Skjánum, sem nú er Sjónvarp Símans. Blaðamaður og Sigríður ræða nú nýja skýrslu Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands um lyfsölu á Íslandi þar sem fram kemur meðal annars að lyfjaverð til neytenda úr apótekum hafi frá árinu 2003 lækkað um helming að raunvirði og lyfjaverð á Íslandi sé á pari við hin Norðurlandaríkin. „Ég er ný í þessari atvinnugrein og finnst því mjög áhugavert að fara yfir þessa skýrslu, þar sem farið er yfir rekstrarumhverfi lyfjaverslana og þróunina sem hefur verið að eiga sér stað undanfarna áratugi. Það eru nokkur atriði í henni sem vert er að vekja athygli á og tala um. Eitt af því sem kom mér á óvart, reyndar ekki bara þegar ég las skýrsluna, heldur líka þegar ég byrjaði að kynna mér atvinnugreinina, er að lyfjaverð hefur að raunvirði lækkað um helming til neytenda út úr apótekum frá árinu 2003.“

Sigríður segir að það fyrsta sem hún gerði eftir að hún hóf störf hjá Lyfju hafi verið að grandskoða útgjöld ríkisins til heilbrigðismála. „Þar sá ég að lyfjakostnaður var sá útgjaldaliður í heilbrigðisþjónustu sem hafði vaxið hvað minnst af öllum útgjaldaliðum í heilbrigðisþjónustunni á undanförnum árum. Við vitum að þjóðin er að eldast og kostnaður við heilbrigðiskerfið eykst því stöðugt, en útgjöld til lyfjakaupa hafa ekki verið að aukast í takti við annað. Það stemmir við niðurstöðu skýrslunnar þar sem við sjáum að lyfjaverð til neytenda hefur verið að lækka. Þetta þykir mér líka mjög áhugavert í ljósi þess að þjónusta lyfjaverslana á Íslandi er jafnvel betri en gerist og gengur á Norðurlöndunum.“

Sigríður segir að gríðarlega margar og miklar áskoranir séu fram undan í tengslum við íslenska heilbrigðisþjónustu, og margt sé hægt að læra af samanburði við nágrannalöndin. „Við sjáum að við erum með fleiri apótek á hvern íbúa en Norðurlandaþjóðirnar, fleiri lyfjafræðinga starfandi á hvern íbúa, og allir Íslendingar í þéttbýli hafa aðgengi að apóteki í innan við tíu mínútna akstursfjarlægð. Þarna hefur átt sér stað mjög áhugaverð þróun, og mikið þrekvirki verið unnið í uppbyggingu á síðustu árum og áratugum.“

Lyfja lék lykilhlutverk

Sigríður segir að Lyfja hafi spilað lykilhlutverk íþessari byltingu. „Lyfja var stofnuð árið 1996 strax og sérleyfi til lyfjasölu voru afnumin, en áður en það gerðist höfðu apótekarar á hverju svæði sérleyfi og enginn gat keppt við þá á þeirra svæði.“

Lyfjaverð á Íslandi er ákvarðað af lyfjagreiðslunefnd, sem aftur horfir til Norðurlandanna við sínar ákvarðanir, enda sé lyfjaverð hér á landi svipað og á Norðurlöndunum, eins og fyrr sagði. Sigríður segir að tækifæri sé til að gera enn betur og lækka lyfjakostnað aftur um helming en til þess þurfi aðkomu bæði lyfsala og ríkis. „Samkvæmt skýrslu Hagfræðistofnunar er rétt ríflega helmingur allra lyfja sem seldur er hér á landi út úr apótekum ódýrasta lyfið í sínum flokki. Til samanburðar er í sumum löndum innan OECD ódýrasta lyfið selt í þremur af hverjum fjórum skiptum. Hér er því augljóslega hægt að gera mun betur og auka hlut ódýrustu lyfjanna, samheitalyfja sem eru með sama virka efni og frumlyfið. Við hjá Lyfju ætlum að byrja nú í haust á herferð til að hjálpa neytendum að velja alltaf ódýrasta lyfið í hverjum flokki, til að tryggja að þeir fái alltaf lægsta mögulega verðið.“ Sigríður segir að allt starfsfólk Lyfju, lyfjafræðingar, afgreiðslufólk, lyfjatæknar og aðrir, muni leggjast á árarnar í þessu verkefni. Hvað þátt ríkisins varðar í því að lækka lyfjaverð í landinu vill Sigríður að stjórnvöld endurskoði greiðsluþátttöku einstaklinga í lyfjakaupum. Einnig bendir hún á að lyf beri hámarks virðisaukaskatt, sem henni finnst skrýtið, eins og hún orðar það. „Ef borin er saman greiðsluþátttaka Íslendinga við greiðsluþátttöku að meðaltali innan OECD-landanna erum við að borga helmingi meira í lyfjum en almennt gerist innan þeirra landa. Hér greiða menn 60% kostnaðarins en hið opinbera 40%, en þessu er akkúrat öfugt farið að jafnaði innan OECD.“ Sigríður segir, eins og bent sé á í skýrslunni, að aukin greiðsluþátttaka almennings valdi því að fólk fresti því frekar að leysa út nauðsynleg lyf. „Með því að laga þetta greiðsluþátttökuhlutfall væri hægt að auka líkurnar á að allir nýttu þau lyf sem þeir þurfa á að halda.“

Kostar 2-3 milljarða að auka þátttöku

Útgjöld einkaaðila og hins opinbera til heilbrigðismála hér á landi eru að sögn Sigríðar 240 milljarðar króna á ári. Hún bendir á að það kosti einungis 2-3 milljarða króna að laga greiðsluþátttökuhlutfallið. Hvað næstu ár varðar í þeim geira sem hún starfar í segir Sigríður að viðfangsefnin verði án efa spennandi. „Það er spennandi að skoða hvernig við munum líta á heilbrigðismál í framtíðinni. Ég vil kalla þetta nútímalegt heilbrigði. Við sjáum að fólki eldra en 50 ára mun fjölga um 50% á næstu 50 árum, og heilbrigðisþjónusta er að færa sig úr því að einblína bara á lækningu og veikindi yfir á fyrirbyggjandi hluti. Í raun er heilbrigði í dag bara lífsstíll, sem þarf að hugsa um heildrænt. Svefninn, næringin og hreyfingin skipta öll máli. Ég held að það séu mikil tækifæri fólgin í að færa kastljósið af því sem við gerum þegar við höfum veikst, yfir í það sem við gerum áður en við veikjumst. Við erum að fara að lifa lengur en forfeður okkar, og viljum vera hress og njóta lífsins eins og kostur er allan þann tíma. Þarna held ég að hlutverk lyfjaverslana og heilbrigðiskerfisins eigi eftir að breytast, með auknum áherslum á fyrirbyggjandi og heildræna þætti.“

Í skýrslu Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands um fyrirkomulag lyfsölu á Íslandi, sem vísað er til í samtalinu við Sigríði Margréti, er fjallað um afkomu lyfsala í gegnum tíðina. Segir þar meðal annars að lyfsalar hafi skilað góðum hagnaði undanfarin ár, en ekki verði séð að fé þeirra ávaxtist betur en gengur og gerist í smásöluverslun hér á landi. Þá segir í skýrslunni að afkoma lyfsala hafi verið mun betri á sérleyfistímanum, samkvæmt þeim gögnum og mælikvörðum sem stuðst er við í skýrslunni. „En rétt er að skoða arðsemistölur með það í huga að óefnislegar eignir eru rúmur þriðjungur heildareigna í smásölu lyfja á Íslandi. Meðal óefnislegra eigna er viðskiptavild, eða yfirverð á starfsemi sem hefur verið keypt. Viðskiptavild endurspeglar vonir eigenda um afkomu sem er betri en búast mætti við með því að skoða húsnæði, vélar og tæki og önnur efnisleg verðmæti í fyrirtækjunum. Vísbendingar eru um að skýra megi viðskiptavildina að hluta með því að útgjöld hafi sparast í kjölfar sameiningar lyfjaverslana,“ segir í skýrslunni. Þá segir að lyfjaheildsalar hafi hagnast vel undanfarin ár. Fé hafi ávaxtast betur hjá þeim en hjá öðrum heildsölum hér á landi. Afkoma lyfjadreifingarfyrirtækja er síðan sögð ágæt, en hún hafi versnað nokkuð síðustu árin. „Erfitt er að komast að annarri niðurstöðu en að neytendur hafi hagnast á afnámi sérleyfa á smásölu lyfja á sínum tíma. Apótekum fjölgaði á höfuðborgarsvæðinu og þjónustan batnaði þar með. Lyfsalar tóku að keppa um neytendur, þó að ekki verði séð að verðsamkeppni sé hörð. Lyfsalar hagnast minna en áður og ekki munar miklu á lyfjaverði hér og í grannlöndunum. Reglur um heildsölu og dreifingu breyttust minna og þar eru áhrifin ekki eins augljós,“ segir í skýrslu Hagfræðistofnunar.

Sigríður Margrét starfaði eins og áður sagði um árabil í upplýsingatæknigeiranum, hjá Já. Tæknin er henni því ofarlega í huga þegar kemur að því að hugsa um heilsugæslu framtíðarinnar. „Ég sé apótek og heilsugæslulækna framtíðarinnar fyrir mér í vasanum hjá fólki, í appi í snjallsímanum. Tæknin til að breyta mjög miklu innan kerfisins er nú þegar til staðar en við þurfum að taka skrefið til að nýta tæknina. Við hjá Lyfju erum til að mynda komin á fullt með að þróa nýjar stafrænar lausnir. Þá held ég að viðskiptafrelsi sé lykilatriði í að stuðla að breytingum, vegna þess að það stuðlar að aukinni samkeppni, eykur þjónustu og gæði til neytenda.“ Sigríður nefnir dæmi af ömmu sinni sem búi ein á fjórðu hæð í fjölbýlishúsi og hafi þurft að leggja á sig langt ferðalag til að eyða svo fimm mínútum inni hjá lækni. „Þarna hefði hún einfaldlega getað átt það samtal í gegnum fjarþjónustu og fengið svo lyfin send heim. Svona dæmi segja manni að við erum að sóa ótrúlega miklum tíma og flækja hlutina. Það er svo margt sem maður sér fyrir sér að eigi eftir að breytast, og skilvirkni að aukast.“ Sigríður sér fyrir sér að hluti af nútímalegu heilbrigði sé eins og fyrr sagði að gera neysluna persónumiðaðri, byggða á gögnum sem liggja fyrir um hvern og einn einstakling, bæði hvað varðar lyf og bætiefni ýmiss konar. „Innan Lyfju erum við til dæmis með framleiðslueiningu sem sér um að búa til dagskammta af lyfjum og setja í rúllur fyrir einstaklinga. Þetta kemur í veg fyrir lyfjasóun, en einnig er þarna verið að persónusníða lyfjaskammtinn fyrir þig. Þarna sér maður einnig tækifæri til að taka bætiefnin upp á næsta stig og sníða þau að hverjum og einum.“ Lyfja er stórt fyrirtæki á íslenskan mælikvarða. Veltan var rúmir níu milljarðar á síðasta ári og 350 manns starfa í samstæðunni. „Það hafa verið algjör forréttindi að koma hér inn og vinna með starfsfólkinu, sem margt hvert hefur verið hér lengi. Ég kalla þau „landsliðið í lyfjasölu“, enda rekur fyrirtækið helming allra apóteka landsins, þó að markaðshlutdeildin sé bara um þriðjungur.“ Lyfja er, eins og Sigríður útskýrir, keðja apóteka um allt land. Lyfsala er ær og kýr fyrirtækisins en einnig er boðin viðbótarþjónusta sem kom jafnvel Sigríði sjálfri á óvart þegar hún tók við sem framkvæmdastjóri. „Við veitum hjúkrunarþjónustu í verslunum okkar í Lágmúla og á Smáratorgi, sem ég vissi ekki af áður en ég byrjaði hér. Hjúkrunarfræðingarnir sinna ýmsum málum sem upp koma í daglegu amstri og tengjast heilsunni. Þeir skipta um sáraumbúðir, ráðleggja um hækjur og stoðtæki og veita ráðgjöf til fólks sem glímir við langtíma sjúkdóma. Þetta skiptir máli þegar stefna okkar er að veita framúrskarandi ráðgjöf og þjónustu í tengslum við allt er snýr að vöruframboði okkar.“ Íþessu sér Sigríður tækifæri. „Lyfja er með svo mörg apótek um allt land. Við gætum gert meira af því að veita svona þjónustu, og með aukinni notkun tækninnar væri hægt að veita enn meira aðgengi að svona sérfræðingum.“ Spurð hvort Lyfja gæti hugsað sér að vera með lækna á sínum snærum segir Sigríður að það verði aldrei í boði. „Hins vegar gætu þeir veitt fjarþjónustu í samstarfi við okkur. Það er ekkert sem stendur í vegi fyrir því.“

Vill nýta tíma sinn vel

Nefnir Sigríður sem dæmi íslenska sprotafyrirtækið Kara Connect, sem sérhæfir sig að veita aðgengi að sérfræðingum í gegnum fjarþjónustu. „Þetta er rétt að byrja hér á landi en er komið mun lengra í löndunum í kringum okkur.“ Sigríður segist ávallt hafa haft mikinn áhuga á heilsutengdum málum. Það tengist m.a. áhuga hennar á að nýta tímann sinn vel. „Það að selja vörur og veita þjónustu sem lengir líf og eykur lífsgæði snýst allt um það að nýta tímann vel.“

Spurð að því hvernig hún sjái vöxt og viðgang Lyfju fyrir sér í framtíðinni segir hún að á 10 ára fresti myndist tækifæri fyrir 7-10 ný apótek í landinu, miðað við þjónustustig dagsins í dag. Hún segir að Lyfja ætli sér að stækka. „Það er í raun stefna okkar að fjölga apótekum. Staðsetning skiptir okkur gríðarlega miklu máli, eins og aðra smásölu. Stefnan er að vera þar sem hentugast er fyrir viðskiptavininn að sækja þjónustuna.“

Sigríður segir mikla samkeppni ríkja á markaðnum. Önnur lyfjaverslanakeðja, Lyf og heilsa, sé stór á markaðnum, og hún reki einnig Apótekarann. Þá sé fjöldi minni fyrirtækja á markaðnum, auk smásölurisans Haga sem keypti nýlega Reykjavíkurapótek. „Lyfja rekur apótek undir sínu nafni, og einnig undir nafninu Apótekið. Við höfum tekið ákvörðun um að nota bara Lyfjunafnið, en það tekur tíma að breyta Apótekunum í Lyfju. Við breyttum síðast Apótekinu á Garðatorgi í Garðabæ í Lyfju en eigum hin eftir.“

Breytingin á Apótekum yfir í Lyfju var gerð í kjölfar sérstakrar greiningar á öllum verslununum í keðjunni. Einnig hafa apótekin við Laugaveg og í Hafnarstræti verið sameinuð, og apótekið í Smáralind verið stækkað og því breytt.

Spurð hvernig rekstrartölur fyrirtækisins líti út í augum nýs framkvæmdastjóra segir Sigríður að Lyfja hafi verið mjög vel rekin um árabil og arðsemin á pari við arðsemi annarra smásölufyrirtækja í landinu. „Umhverfið er þó sérstakt að því leyti að það er sérstök opinber nefnd sem stýrir verðinu og heldur því í lágmarki. Það er áskorun að vinna í slíku umhverfi. Á sama tíma viljum við hafa margt háskólamenntað heilbrigðisstarfsfólk í vinnu, og launahlutfall okkar er því hærra en í annarri smásölu. Það er því áskorun að vera með góðan rekstur en Lyfja hefur verið vel rekin og hér er gríðarlega góður grunnur að vinna með.“ 

Hefur uppgangur ferðaþjónustunnar haft áhrif á tekjur Lyfju? „Jú, einhver áhrif, en ekki mikil. Lyf eru meginvara okkar og þau kaupa ferðamenn gjarnan í heimalandi sínu áður en þeir fara af stað í ferðalagið. Sala til túrista hefur því ekki jafn mikil áhrif á okkur og á aðra smásölu í landinu.“

Að lokum spyr blaðamaður Sigríði hvernig það horfi við henni sem stjórnanda að fara á milli geira eins og hún hefur gert, þ.e. úr afþreyingu og fjarskiptum yfir í upplýsingatækni og nú yfir í lyfjageirann. „Þetta snýst alltaf um tvennt; verkin sem þú vinnur og fólkið sem þú vinnur með. Að því leytinu er það sameiginlegt með öllum þeim stjórnendastörfum sem ég hef verið í að ég hef unnið að góðum verkum með góðu fólki. Þetta eru vissulega ólíkar atvinnugreinar en þær snúast alltaf um það sama; viðskiptavininn. Að tryggja það að reksturinn sé góður og vegferð viðskiptavinarins sé sem best.“

Hagnaður af rekstri Lyfju minnkaði um 15% milli áranna 2018 og 2017. Árið 2018 nam hagnaðurinn 324 milljónum króna samanborið við 379 milljóna hagnað 2017. Eigið fé félagsins í lok ársins nam tæpum 3,6 milljörðum króna, en var 3,55 milljarðar í lok árs 2017. Eignir Lyfju námu tæpum 6,26 milljörðum í lok árs 2018 en þær voru 6,31 milljarður í lok 2017. Eiginfjárhlutfall er 57%. Þetta kemur fram í nýbirtum ársreikningi félagsins. Eigandi Lyfju er SID ehf. en þrír stærstu eigendur SID eru Kaskur ehf., sem er í eigu Inga Guðjónssonar stofnanda Lyfju, sem á 15%, Þarabakki ehf., sem á 15% og er í eigu Daníels Helgasonar, og SÍA III, framtakssjóður á vegum Stefnis, dótturfélags Arion banka, með 12% hlut. Lífeyrissjóðir eru einnig stórir hluthafar.

Heimild:
Grein sem birtist í Morgunblaðinu 14. ágúst 2019 (www.mbl.is). Blaðamaður: Þóroddur Bjarnason.

Mynd: Morgunblaðið/Eggert