Járn
Járn er snefilefni og nauðsynlegt líkamanum. Járn er í blóðinu í próteinsambandi sem kallast hemóglóbín og það er líka í öllum rauðum blóðkornum.
Hemóglóbín flytur súrefni til vefja líkamans og koldíoxíð frá frumum líkamans.
Heiti
Járn, iron, ferrous sulphate.
Uppspretta
Innmatur svo sem lifur og hjörtu, rautt magurt kjöt, haframjöl, eggjarauður, ostrur og þurrkaðir ávextir.Verkun
- Nauðsynlegt fyrir myndun hemóglóbíns.
- Nauðsynlegt fyrir myndun bandvefs í líkamanum.
Notkun - verkun
- Við blóðleysi vegna járnskorts sem gæti stafað af langvarandi blóðmissi, aukinni þörf á járni eins og við þungun og ónógri neyslu á járni í fæðu.
- Styrkir ónæmiskerfið.
Ráðlagðir dagskammtar (RDS/Recommended Intake, RI) eru dagleg meðalneyslanæringarefna sem nægir til að mæta þörfum nær allra (venjulega 97,5%) einstaklinga á ákveðnu aldursskeiði meðal almennings. RDS er venjulega notað til að skipuleggja mataræði fyrir hópa fólks og einstaklinga. Einnig er hægt að nota RDS sem ráðleggingar um dagleganeyslu fyrir einstaklinga.
| Ungbörn 0-6 mánaða | --- |
| Ungbörn 7-11 mánaða | 10mg |
| Börn 1-6 ára | 7mg |
| Börn 7-10 ára | 9mg |
| Konur 11-14 ára | 13mg5,6 |
| Konur 15-17 ára | 15mg6 |
| Konur 18-50 ára | 15mg6 |
| Konur 51-70 ára | 8mg7 |
| Á meðgöngu | 26mg8 |
| Með barn á brjósti | 15mg |
| Karlar 11-17 ára | 11mg |
| Karlar 18->70 ára | 9mg |
5 Ef tíðablæðingar: 15 mg.
6 Ef miklar tíðablæðingar er mælt með skimun á járnstöðu og bætiefnum eins og mælt er fyrir um.
7 Ef tíðablæðingar eru enn í gangi, ætti að nota ráðlagða neyslu (RDS) fyrir aldurinn 25-50 ára (15 mg/dag).
8 Mælt er með skimun á járnstöðu og að gefa fæðubótarefni eins og mælt er fyrir um
Margar konur geta ekki svarað aukinni járnþörf á meðgöngu í matarræði og er því ráðlagt að taka aukalega 30-60 mg af járni á dag. Þörf mjólkandi mæðra eykst ekki verulega fyrir járn en gott þykir að taka járn í nokkurn tíma eftir barnsburð.
Tíðablæðingar og járntap vegna þeirra geta verið mjög breytilegar meðal kvenna. Það þýðir að sumar konur þurfa á meira járni að halda með fæðunni en aðrar. Ef nýtanleiki járns er um 15% ættu 15 mg á dag að fullnægja járnþörf 90% kvenna á frjósemisaldri. Sumar konur þurfa meira járn en þær fá úr venjulegu fæði.
Ráðlögð neysla fyrir konur eftir tíðahvörf er 9 mg á dag.
Járnskortur
- Veldur blóðleysi/blóðskorti sem lýsir sér í þreytu og slappleika.
- Þeir sem eiga á hættu að fá járnskort eru ungabörn og börn yngri en tveggja ára, unglingsstúlkur, þungaðar konur, konur fyrir tíðahvörf og aldraðir. Konur í íþróttum sem byggjast á miklu þoli eiga líka á hættu að fá járnskort.
Járneitrun
- Einkenni eitrunar koma einkum fram í magaverkjum, niðurgangi og blóði lituðum uppköstum, þá getur járn einnig horfið úr vefjum.
- Járneitrun getur leitt til truflana í starfsemi hjarta og lifur.
- 2-10 grömm af járni geta valdið banvænni eitrun í börnum sé þess neytt í einu.
Aukaverkanir
Hægðatregða, svartar hægðir, niðurgangur, brjóstsviði, ógleði og magaverkir.Milliverkanir
- C-vítamín eykur frásog járns frá þörmum, þess vegna er gott að taka C-vítamín með járni.
- Sýrubindandi lyf geta dregið úr frásogi járns, þess vegna þurfa að líða 1-2 klst. milli inntöku járns og sýrubindandi lyfja.
- Asetýlsalisýlsýra (t.d. Aspirin Actavis®) getur haft áhrif á frásog járns.
- Járn getur bundist við tetrasýklínsambönd (sýklalyf) og þannig hamið frásog þeirra. 1-2 klst. verða því að líða milli inntöku járns og tetrasýklínsambanda.
Frábendingar
Engar þekktar.Skoðaðu Járn sjálfsprófið frá Prima hér
Heimildir
Ráðlagðir dagskammtar og nægjanleg neysla af vítamínum og steinefnum 2024.
www.landlaeknir.is. Uppfært í júní 2025.
H.P. Rang, M.M. Dale og J.M. Ritter. Pharmacology 4th edition. 1999 Churchill Livingstone, Edinburgh. Bls. 329-331.
H. R. Jóhannesson, S. Ó. Ólafsson. Bætiefnabókin, Handbók um vítamín, steinefni og fæðubótarefni. 1995 Mál og menning, Reykjavík. Bls. 70-73.