Joð
Í líkama manna eru 20-30 mg af joði og þriðjung þess er að finna í skjaldkirtlinum. Langflestir fá svalað dagsþörf sinni fyrir joð úr mat.
Áður en lyf við skjaldkirtilstruflunum komu á markað var joð eina efnið sem gefið var til slíks.
Heiti
Joð, iodine, iodide.
Uppspretta
Í líkama manna eru 20-30 mg af joði og þriðjung þess er að finna í skjaldkirtlinum. Joð er einkum í ýmsu sjávarmeti eins og skelfiski, þara og fiski. Joð er líka í morgunkorni, mjólkurvörum, eggjum, baunum, brauði og kjöti. Í sumum löndum er borðsalt bætt með joði. Langflestir fá svalað dagsþörf sinni fyrir joð úr mat.
Verkun
- Joð tilheyrir skjaldkirtilshormónunum en þau halda utan um orkubúskap líkamans. Skjaldkirtilshormón stjórna einnig vexti og starfsemi taugakerfis og vöðva.
- Joð hefur lengi verið notað sem slímlosandi efni í hóstamixtúrur.
- Þá drepur joð bakteríur enda blandað við útvortislausnir sem eru ætlaðar til sótthreinsunar.
Notkun - verkun
- Hjálpar til við að brenna fituforða vegna áhrifa joðs á orkubúskap líkamans.
- Við joðskorti.
- Geislavirkt joð er notað þegar líffæri eru mynduð.
Ráðlagðir dagskammtar
Ráðlagðir dagskammtar (RDS/Recommended Intake, RI) eru dagleg meðalneyslanæringarefna sem nægir til að mæta þörfum nær allra (venjulega 97,5%) einstaklinga á ákveðnu aldursskeiði meðal almennings. RDS er venjulega notað til að skipuleggja mataræði fyrir hópa fólks og einstaklinga. Einnig er hægt að nota RDS sem ráðleggingar um dagleganeyslu fyrir einstaklinga.
| Ungbörn < 6 mán | 80-90µg* |
| Ungbörn 7-11 mán | 80-90µg* |
| Börn 1-10 ára | 100µg |
| Konur 11-17 ára | 120µg |
| Konur 18->70 ára | 150µg |
| Á meðgöngu | 200µg |
| Með barn á brjósti | 200µg |
*AI fyrir joð hjá ungbörnum undir 1 árs aldri er gefið upp sem bil, er 80 µg/d hjá hópum sem eru með nægjanlegt joð og 90 µg/d hjá þeim hópum sem eru með vægan til miðlungs joðskort. WHO ráðleggur 90 µg/d fyrir öll ungbörn
Joðskortur
Joðskortur, ásamt ýmsu öðru, veldur röskun hjá skjaldkirtlinum. Sjúkdómurinn kallast spiklopi eða hypothyroidismus. Joðskortur er algengasta ástæða fyrir skertri starfsemi á skjaldkirtli hjá fólki í Afríku, Asíu og Suður-Ameríku. Einkennin eru þreyta, framtaksleysi, minnisleysi, kulvísi, hægðatregða, þurrt gróft hár, hárlos, þurr þykk húð, fölvi, hæsi (bjúgur á raddböndum), tíðatruflanir, hægur hjartsláttur, vöðvastífni og verkir.
Joðeitrun
Þó að joð sé nauðsynlegt í skjaldkirtilshormónum getur mjög stór skammtur af því fyllt skjaldkirtilinn um of og dregið um leið úr eðlilegri virkni hans. Mikil neysla á joði getur valdið vanvirkni skjaldkirtilsins. Ráðlegt er að forðast stóra skammta af náttúrulækningarlyfjum og fæðubótarefnum sem innihalda mikið af joði.
Aukaverkanir
Aukaverkanir af stórum skömmtum af joði eru útbrot, höfuðverkur og járnbragð í munni. Með aukinni joðneyslu hefur viðkvæmt fólk fengið bólur á húð en þær hverfa um leið og joðneyslu er hætt.
Milliverkanir
Lyf sem innihalda mikið joð, s.s. amíódarón (hjartalyf), geta valdið joðeitrun ef tekin eru aukalega fæðubótarefni með miklu joði.
Frábendingar
Sjúklingar í lyfjameðferð við skjaldkirtilstruflunum ættu ekki að taka joð aukalega.
Heimildir
Ráðlagðir dagskammtar og nægjanleg neysla af vítamínum og steinefnum 2024.
www.landlaeknir.is. Uppfært í júní 2025.
R. Marcus, A. M. Coulson. Thyroid and antithyroid drugs. Goodman & Gilman´s The pharmacological basis of therapeutics 9th edition. 1996 McGraw-Hill, New York. Bls. 1402-1404.